Sayıştay: Araç Kiralamada Kasko Değerinin %2’sini aşan Bedel Ödenmesi Halinde; Harcama Yetkilisi, Gerçekleştirme Görevlisi, İhale Yetkilisi, İhale Komisyonu Başkan ve Üyeleri, Ortaklaşa ve Zincirleme Sorumlu.

“ … araçlar için mevzuatta belirlenen üst kira sınırı olan “kasko bedelinin %2’si”nden daha fazla aylık kira bedeli ödenmesi sonucu oluşan … TL kamu zararının sorumlularından tazminen tahsiline karar verilmişti”.

Harcama yetkilisi … ve gerçekleştirme görevlisi … ile diğer sorumlular ….’a ortaklaşa ve zincirleme,

(kamu zararından; ödeme emri belgesinde imzası bulunan harcama yetkilisi ve gerçekleştirme görevlisi ile birlikte ihale onay belgesini ve sözleşmeyi imzalayan ihale yetkilisi ile ihale kararında imzası bulunan ihale komisyonu başkan ve üyelerinin de sorumluluğu bulunmaktadır)

 

Sayıştay 4. Daire  Yılı: 2020

Kara No: 316 İlam No: 150 Tutanak Tarihi: 31.10.2023

“ … araçlar için mevzuatta belirlenen üst kira sınırı olan “kasko bedelinin %2’si”nden daha fazla aylık kira bedeli ödenmesi sonucu oluşan … TL kamu zararının sorumlularından tazminen tahsiline karar verilmişti”.

Harcama yetkilisi … ve gerçekleştirme görevlisi … ile diğer sorumlular ….’a ortaklaşa ve zincirleme,

(kamu zararından; ödeme emri belgesinde imzası bulunan harcama yetkilisi ve gerçekleştirme görevlisi ile birlikte ihale onay belgesini ve sözleşmeyi imzalayan ihale yetkilisi ile ihale kararında imzası bulunan ihale komisyonu başkan ve üyelerinin de sorumluluğu bulunmaktadır)

 

 

ARAÇ KİRA BEDELİ

Asıl İlamın 1 inci maddesiyle tazminine hükmolunan konuyla ilgili olarak Temyiz Kurulunca verilen bozma kararları üzerine, 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 55 inci maddesinin yedinci fıkrası hükmü uyarınca düzenlenen ek raporun 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 49 uncu maddesi gereğince görüşülmesine karar verildi.

Asıl İlamın 1 inci maddesiyle; … Belediyesi Destek Hizmetleri Müdürlüğünce, 2019 yılı Aralık ayında ihalesi yapılan “Şoförsüz ve 12 Ay Süreli Araç ve İş Makinesi Kiralanması Hizmeti Alım İşi” kapsamında kiralanan binek, panel- van ve tek-çift kabin kamyonet van-Nl cinsi araçlar için mevzuatta belirlenen üst kira sınırı olan “kasko bedelinin %2’si”nden daha fazla aylık kira bedeli ödenmesi sonucu oluşan … TL kamu zararının sorumlularından tazminen tahsiline karar verilmişti.

Bu defa, sorumlulardan harcama yetkilisi …. gerçekleştirme görevlisi … ile diğer sorumlu sıfatıyla sorumlu tutulan ……… yaptıkları temyiz başvurusu üzerine, Temyiz Kurulunca verilen Kararlarda özetle;

237 sayılı Taşıt Kanunu’na dayanılarak hazırlanmış olan “Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller”in “Genel Esaslar” başlıklı 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasında; genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile bu idarelere bağlı döner sermayelerin hizmetleri için ihtiyaç duyulan binek, station-wagon, arazi binek, kaptı kaçtı, panel ve pick-up tipi taşıtların (fiilen arazi üzerinde çalışan arazi binek ve pick-up’lar hariç) hizmet alımı yöntemiyle ediniminde, şoför giderleri hariç yapılan taşıt kiralamalarında, katma değer vergisi hariç ve her türlü bakım-onanım, sigorta ve benzeri giderler dahil olmak üzere aylık kiralama bedelinin, taşıtın Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibarıyla uygulanacak motorlu kara taşıtları kasko değer listesinde yer alan kasko sigortası değerinin %2’sini aşmayacağının hüküm altına alındığı, buna göre Taşıt Kanunu’nda belirtilen taşıtlar için ödenecek aylık kira bedelinin; Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibarıyla uygulanacak motorlu kara taşıtları kasko değer listesinde yer alan kasko sigortası değerinin %2’sini aşmaması gerektiği ve fiilen arazi üzerinde çalışan arazi binek ve pick-up’ların istisna kapsamında yer aldığı,

İlama ekli kamu zararı tablosunda yer alan araçların bu istisna kapsamında yer alıp almadığına ilişkin bir değerlendirme yapılmadan İlamda yazılı şekilde hüküm kurulmasında yasal isabet bulunmadığı belirtilerek, İlamın 1 inci maddesi ile verilen … TL’nin tazminine ilişkin hükmün 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 55 inci maddesinin yedinci fıkrası uyarınca bozulmasına, yukarıdaki hususlar göz önüne alınmak suretiyle yeniden hüküm tesisinin temini için dosyanın hükmü veren Daireye gönderilmesine,

Karar verilmesi üzerine, Denetçi tarafından kiralanan araçların çekiş sistemi (4×4, önden veya arkadan çekiş v.s.) ile kiralandıkları süre boyunca fiilen arazide çalıştırılıp çalıştırılmadığına ilişkin bir tespit ve değerlendirme yapıldıktan sonra söz konusu hususların yeniden değerlendirilmesi suretiyle düzenlenen ek rapor Dairemize tevdi edilmiştir.

Yargı Raporunda yer alan bilgi, belge ile eklerinin incelenmesi sonucunda;

237 sayılı Taşıt Kanunu’nun 1 inci maddesinde; belediyeler tarafından kullanılacak taşıtların bu Kanun hükümlerine tabi olduğu belirtilmiş ve söz konusu taşıtlar, Kanun’un 3 üncü maddesinde ayrıntılı olarak tanımlanmıştır. Buna göre;

-Taşıt: Motorlu ve motorsuz bütün ulaştırma araçlarını,

-Arazi binek: Bütün tekerlekleri muharrik binek taşıtlarını,

-Pikap: Şoför mahallinde şoför dahil 3 kişiye kadar oturacak yeri ile arkasında azami 1750 kilograma kadar yük taşımak için yeri bulunan motorlu taşıtları,

-Arazi pikap: Bütün tekerlekleri muharrik olan pikapları,

-Panel: Yük taşıma yeri tamamen kapalı olan pikapları,

İfade etmektedir.

237 sayılı Kanun’a dayanılarak hazırlanmış olan Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller’in “Genel Esaslar” başlıklı 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasında; genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile bu idarelere bağlı döner sermayelerin hizmetleri için ihtiyaç duyulan binek, station-wagon, arazi binek, kaptı kaçtı, panel ve pick-up tipi taşıtların (fiilen arazi üzerinde çalışan arazi binek ve pick-up’lar hariç) hizmet alımı yöntemiyle ediniminde, şoför giderleri hariç yapılan taşıt kiralamalarında, katma değer vergisi hariç ve her türlü bakım-onarım, sigorta ve benzeri giderler dahil olmak üzere aylık kiralama bedelinin, taşıtın Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibarıyla uygulanacak motorlu kara taşıtları kasko değer listesinde yer alan kasko sigortası değerinin %2’sini aşmayacağı hüküm altına alınmıştır.

Yukarıda belirtilen mevzuat hükümleri uyarınca, Taşıt Kanunu’nda belirtilen taşıtlar için ödenecek aylık kira bedelinin; Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibarıyla uygulanacak motorlu kara taşıtları kasko değer listesinde yer alan kasko sigortası değerinin %2’sini aşmaması gerekmektedir.

Ancak yapılan incelemede, ……… Belediyesi Destek Hizmetleri Müdürlüğünce, 2019 yılı Aralık ayında ihalesi yapılan “Şoförsüz ve 12 Ay Süreli Araç ve İş Makinesi Kiralanması Hizmeti Alım İşi” kapsamında; ……… adet binek araç, ……… adet panel-van cinsi araç ve ……… adet Tek-Çift Kabin Kamyonet Van N1 cinsi araç için kasko bedelinin %2’sinden daha fazla aylık kira bedeli ödendiği anlaşılmaktadır.

Sorumlular, yapılan ihalenin kapsamında; sadece ilgili Bakanlar Kurulu Kararı’nda belirtilen araçların bulunmadığını, Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usullerde Değişiklik Yapılması Hakkında Karar’ın 6’ncı maddesi kapsamı dışında kalan araçların da yer aldığını, ihalenin karma bir alım niteliğinde olduğunu, bu nedenle bu nevi alımlarda %2 kasko bedel hesabının yapılamayacağını belirtmişlerse de; gerek 237 sayılı Taşıt Kanunu’nda gerekse bu Kanuna istinaden Bakanlar Kurulu’nca 17.03.2006 tarihinde kararlaştırılan Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller’de, alımların karma olması durumunda Taşıt Kanunu’nun ve söz konusu esas ve usullerin uygulanmayacağına ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır.

Sorumluların savunmalarında belirttikleri Kamu İhale Kurulu’nun “Bu itibarla kapsam dâhilindeki kamu idarelerinin hizmet alımı suretiyle taşıt ediniminde söz konusu düzenlemeye uymaları gerekmekle birlikte doğrudan taşıt kiralama ihalesi kapsamında yer almayan ve diğer hizmet alımları bünyesinde işin yürütülmesi için gerekli olan ve taşıt kiralamasına ilişkin bedelin toplam ihale bedeli içerisinde önemli paya sahip olmadığı ihaleler kapsamında edinilecek olan taşıtların ise söz konusu düzenleme dâhilinde yer almadığı mütalaa edilmektedir.” şeklindeki kararın bağlayıcılığı bulunmamakta olup, ayrıca söz konusu Esas ve Usuller’de, kiralanan taşıtların kapsam dışında olması için taşıt kira bedelinin, toplam ihale bedeli içerisinde önemli olmayan bir paya sahip olması gerektiği şeklinde bir hüküm de yer almamaktadır. Kaldı ki, sorgu konusu araçlara ilişkin kira bedelinin (… TL), toplam ihale bedeli içerisinde (… TL) önemli bir paya sahip olduğu da görülmektedir.

Ayrıca bu kararda, doğrudan taşıt kiralama ihalesi kapsamında yer almayan ve diğer hizmet alımları bünyesinde işin yürütülmesi için gerekli olan taşıt kiralamalarının Esas ve Usuller dâhilinde olmadığı belirtilmiş olup sorgu konusu hizmet alımı işi bu nitelikte bir alım olmayıp tamamı taşıt ve iş makinası yani araç kiralama işidir.

Sorumlular, 237 sayılı Taşıt Kanunu’nda %2 kapsamına girecek araçların tek tek sayılarak tanımlarının net, açık ve yoruma yer verilmeyecek, kapsamı genişletilemeyecek şekilde yapılmış olmasına rağmen, İlamda yorum yoluyla yasal düzenlemeye aykırı olarak hüküm kurulduğunu ve iş bitim tarihine kadar uhdelerinde bulunan kamu zararına konu kamyonet (panelvan) ve tek-çift kabin araçların 237 sayılı Kanun’da tanımlanmış araçlar ile benzeşmediğini, dolayısıyla söz konusu araçların Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usullerde Değişiklik Yapılması Hakkında Karar’ın 6 ncı maddesi kapsamında bulunmadığını belirtmişlerse de; 237 sayılı Kanun 12.01.1961 tarihinde yayımlanmış ve “Tarifler” başlıklı 3 üncü maddesinde yayımlandığı tarihten günümüze kadar herhangi bir değişiklik olmamıştır. Dolayısıyla, Kanun’un o tarihte tarif ettiği araçlar ile günümüzdeki araçlar birebir uyuşmasa da nitelik ve kullanım şekli itibarıyla tariflerde yer alan araçlar ile sorgu konusu araçlar birbirlerini karşılar niteliktedir.

Öte yandan, kanun koyucu tanımlarda “taşıtlar” diyerek tek bir araç sınıfından bahsetmemiş, bu tanıma girebilecek araçları tanım içerisine almıştır. Sorumluların itiraz dilekçelerine ek olarak gönderdikleri fotoğraflar ve ruhsat bilgileri incelendiğinde araçların bu tanıma girdiği değerlendirilmektedir. Zira tazmine konu edilen araçların 4-5 kişilik olması ve camlı olması bu durumu değiştirmemekte ve aracın yük taşıma amacını engellememektedir. Kaldı ki, söz konusu araçların ruhsat bilgilerinde araç cinsinin panelvan olduğu bilgisi de yer almaktadır.

Ayrıca savunmalarda, Kanun’da pikap araçların azami yük ağırlığının 1750 kg olarak belirlendiği, oysa ihale kapsamındaki araçların azami yük ağırlığının 3500 kg olduğu ileri sürülmüş ise de; dilekçe ekinde gönderilen ruhsatlarda bu araçların yüklü ağırlıklarının 3500 kg olduğu, araçların kendi ağırlıklarının azami yüklü ağırlıklarından düşüldüğünde yük ağırlığının 1750 kg’ın altında kaldığı, dolayısıyla bu araçların Kanun kapsamında olduğu anlaşılmaktadır.
Diğer taraftan, “Şoförsüz ve 12 Ay Süreli Araç ve İş Makinesi Kiralanması Hizmeti Alım İşi” kapsamında kiralanan araçların çekiş sistemine (4×4, önden veya arkadan çekiş v.s.) ilişkin bilgi ile kiralandıkları süre boyunca fiilen arazide çalıştırılıp çalıştırılmadığı, çalıştırıldı ise buna ilişkin kanıtlayıcı belgelerin gönderilmesi denetim ekibince …. Belediyesi Başkanlığından yazı ile istenilmiş, gelen cevabi yazı ekinde bu araçların sadece araç görev formu ve ruhsatları ile fotoğrafları gönderilmiş olup çekiş sitemi ve fiilen arazide çalıştırılıp çalıştırılmadığına ilişkin herhangi bir bilgi ve belge gönderilmediği anlaşılmıştır.

Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin “Tanımlar” başlıklı 3 üncü maddesinin “Araç sınıfları” başlıklı “d” fıkrasının 2.1 bendinde;

“M1 Sınıfı: Yolcu taşımasında kullanılan ve sürücü dahil en fazla 9 oturma yeri olan motorlu araçtır.”

3.1 bendinde;

“N1 Sınıfı: Yük taşımasında kullanılan ve azami ağırlığı 3.5 tonu aşmayan motorlu araçtır.”,

“G Sınıfı Arazi Taşıtları” başlıklı 7’inci bendinde ise;

“N1 sınıfı araçlardan azami kütlesi 2 tonu aşmayanlar ve M1 sınıfındaki motorlu araçlar, en az bir ön dingili ve en az bir arka dingili eşzamanlı tahrikli olarak tasarlanmış, bir dingilinin tahriki ayrılabilen araçlar dahil ve en az bir diferansiyel kilit mekanizması veya buna benzer işlevde en az bir mekanizması varsa ve tek araç için hesaplanan % 30’luk bir eğimi tırmanabiliyorsa, arazi tipi araç olarak kabul edilir.”

Denilmektedir.
Söz konusu Yönetmeliğe göre, “N1” ve “M1” sınıfı araçların arazi taşıtı olarak kabul edilebilmesi için fıkrada belirtilen özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu şartı taşıyan “N1” ve “M1” sınıfı araçların ruhsatlarına “N1G” ve “M1G” ibareleri yazılmaktadır. Buradaki “G” ibaresi aracın arazi aracı olduğunu göstermektedir.

Yukarıda anılan Esas ve Usuller ile Karayolları Yönetmeliği birlikte değerlendirildiğinde, kiralanan araçların Esas ve Usuller’de belirtilen istisna kapsamındaki araçlardan olabilmesi için araçların fiilen arazi üzerinde çalışan arazi binek ve pick-up olması gerekmektedir. Bir başka deyişle, araçların sadece fiilen arazi üzerinde çalışması yeterli olmayıp bu araçların aynı zamanda Karayolları Yönetmeliği’nde de açıkça belirtildiği üzere “G” sınıfı araçlar yani arazi araçları olması gerekmektedir. Oysa İlama konu olan araçlara ait araç ruhsatları incelendiğinde araçların tamamının araç sınıflarının binek araçlar için “M1”, yük taşıyan araçlar için ise “N1” olduğu, dolayısıyla bu araçların Karayolları Yönetmeliği’nde belirtilen “G” sınıfı arazi araçları kapsamında olmadıkları anlaşılmaktadır.

Diğer taraftan, Belediyece gönderilen araç görev formlarından, kiralanan araçların … ilçesi mahalle ve köylerinde “kültür etkinlikleri kontrol, adliye ve hukuk işleri, cenaze nakil, pazar yeri kontrol, covid ilaçlama, sokak hayvanları nakil, esnaf ve fiyat denetim vb.” işler için görevlendirildiği, söz konusu görevlerin ise fiilen arazi üzerinde yapılan işler kapsamında bulunmadığı anlaşılmaktadır.

Yapılan açıklamalara göre, “Şoförsüz ve 12 Ay Süreli Araç ve İş Makinesi Kiralanması Hizmeti Alım İşi”nde İlama konu araçların Taşıt Kanunu’nda belirtilen araçlardan olduğu, bu Kanuna istinaden çıkarılan Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller’de istisna tutulan araçların fiilen arazi üzerinde çalışan arazi sınıfı araçlar olması gerektiği, ancak İlama konu araçların hiçbirinin arazi sınıfı araç olmadığı, ayrıca bu araçların görev formlarının incelenmesi neticesinde de fiilen arazi üzerinde çalışmadıkları anlaşıldığından, kiralanan araçların Esas ve Usuller’de belirtilen istisna kapsamındaki araçlardan olmadıkları değerlendirilmektedir.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun “Harcama yetkisi ve yetkilisi” başlıklı 31 inci maddesinin üçüncü fıkrasında; kanunların veya Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin verdiği yetkiye istinaden yönetim kurulu, icra komitesi, komisyon ve benzeri kurul veya komite kararıyla yapılan harcamalarda, harcama yetkisinden doğan sorumluluğun kurul, komite veya komisyona ait olacağı hüküm altına alınmıştır.

Aynı Kanun’un 32 nci maddesinde harcama yetkililerinin, 33 üncü maddesinde ise gerçekleştirme görevlilerinin sorumluluğundan bahsedilmiştir. Buna göre;

“Harcama talimatı ve sorumluluk” başlıklı 32 nci maddede;

“Bütçelerden harcama yapılabilmesi, harcama yetkilisinin harcama talimatı vermesiyle mümkündür. Harcama talimatlarında hizmet gerekçesi, yapılacak işin konusu ve tutarı, süresi, kullanılabilir ödeneği, gerçekleştirme usulü ile gerçekleştirmeyle görevli olanlara ilişkin bilgiler yer alır. Harcama yetkilileri, harcama talimatlarının bütçe ilke ve esaslarına, kanun ve diğer mevzuata uygun olmasından, ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından ve bu Kanun çerçevesinde yapmaları gereken diğer işlemlerden sorumludur.”,

“Giderin gerçekleştirilmesi” başlıklı 33 üncü maddede ise;

“Gerçekleştirme görevlileri, harcama talimatı üzerine; işin yaptırılması, mal veya hizmetin alınması, teslim almaya ilişkin işlemlerin yapılması, belgelendirilmesi ve ödeme için gerekli belgelerin hazırlanması görevlerini yürütürler.

Gerçekleştirme görevlileri, bu Kanun çerçevesinde yapmaları gereken iş ve işlemlerden sorumludurlar.”,
Denilmektedir.
Söz konusu düzenlemeler çerçevesinde ihale yetkilisinin ve ihale komisyonu üyelerinin işlemleri değerlendirildiğinde; ihale yetkilisince ihale onay belgesi düzenlenmesi ve bu ihale ile ilgili sözleşmenin imzalanması işleminin 5018 sayılı Kanun’un yukarıya alınan hükümleri çerçevesinde harcama talimatı niteliğinde olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, 5018 sayılı Kanun’un 32 nci maddesi uyarınca harcama talimatını veren ihale yetkilisinin harcama yetkilisi gibi verdiği harcama talimatından sorumlu olması gerekmektedir. Nitekim, söz konusu harcama talimatına dayanarak ihale komisyonu başkan ve üyeleri tarafından alınan “ihale kararı” ile bu talimat yerine getirilmiş olmaktadır.

Açıklanan gerekçelerle oluşan kamu zararından; ödeme emri belgesinde imzası bulunan harcama yetkilisi ve gerçekleştirme görevlisi ile birlikte ihale onay belgesini ve sözleşmeyi imzalayan ihale yetkilisi ile ihale kararında imzası bulunan ihale komisyonu başkan ve üyelerinin de sorumluluğu bulunmaktadır.

Bu itibarla, “Şoförsüz ve 12 Ay Süreli Araç ve İş Makinesi Kiralanması Hizmeti Alım İşi” kapsamında kiralanan binek, panel- van ve tek-çift kabin kamyonet van-Nl cinsi araçlar için mevzuatında belirlenen üst kira sınırı olan “kasko bedelinin %2’si”nden daha fazla aylık kira bdeli ödenmesi sonucu neden olunan …. TL tutarındaki kamu zararının;

Harcama yetkilisi … ve gerçekleştirme görevlisi … ile diğer sorumlular ….’a ortaklaşa ve zincirleme,
6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 53 üncü maddesi gereğince işleyecek faizleri ile birlikte ödettirilmesine, anılan Kanun’un 55 inci maddesi uyarınca işbu İlamın tebliğ tarihinden itibaren altmış gün içerisinde Sayıştay Temyiz Kurulu nezdinde temyiz yolu açık olmak üzere,
Oy birliğiyle,

Karar verildi.